Wat betekent de winst van 2 Senaatszetels in Georgia voor de Democraten?

11 Januari, 2021

In het kort

• De verkiezingen in Georgia om de laatste 2 Senaatszetels is met een klein verschil gewonnen door de Democraten. Dit betekent dat zowel de Democraten als de Republikeinen straks 50 zetels in de Senaat hebben.
• Voor onderwerpen waar met een gewone meerderheid gestemd wordt, kunnen de Democraten profiteren van de doorslaggevende stem van vice-President Kamala Harris. In de praktijk hebben de Democraten nu dan ook een meerderheid in de Senaat.
• Door de meerderheid mogen de Democraten de meerderheidsleider in de Senaat benoemen (dit zal de Democraat Chuck Schumer worden). Dit is van groot belang omdat hij ervoor kan zorgen dat belangrijke wetgeving ter stemming wordt voorgelegd.
• De Democraten kunnen nog steeds niet alle plannen doordrukken. In de praktijk geldt voor de meeste wetten dat een meerderheid van 60 van de 100 stemmen in de Senaat nodig is om een wet goedgekeurd te krijgen.
• Een uitzondering hierop zijn de zogenaamde ‘Reconciliation Bills’. Deze (budgettaire) wetgeving wordt met een gewone meerderheid aangenomen. De mogelijkheden om deze route te gebruiken zijn echter wel complex en niet ongelimiteerd.
• Ook kan President Biden benoemingen voordragen zonder te hoeven vrezen dat deze door de Senaat worden afgekeurd. Ook voor benoemingen is het namelijk zo dat een gewone meerderheid in de Senaat nodig is. Dit geldt voor zijn nieuwe kabinetsleden, maar ook eventueel in de toekomst voor benoemingen voor het Hooggerechtshof.

Het Huis van afgevaardigden en de Senaat hebben een gedeelde verantwoordelijkheid voor het maken van wetgeving. Het initiatief kan zowel komen van het Huis van afgevaardigden als vanuit de Senaat. Als een wetsvoorstel is aangenomen in één Kamer dan gaat het wetsvoorstel naar de andere Kamer. Als beide Kamers voor een wetsvoorstel hebben gestemd dan gaat deze ter ondertekening naar de President. De President kan er dan nog voor kiezen om het wetsvoorstel te vetoën. Als er een ruime tweederde meerderheid is in beide Kamers kan een veto van de President worden genegeerd en treedt de wet toch in werking.

In de Senaat is in theorie een gewone meerderheid voldoende om een wet goed te keuren. In de praktijk werkt het echter net iets anders. De Senaat is oorspronkelijk vooral bedoeld als plek om te debatteren. Als een wet wordt behandeld in de Senaat is er geen enkele tijdslimiet om over de wet te debatteren. Er is zelfs geen verplichting het te hebben over het onderwerp. In het verleden hebben Senatoren bijvoorbeeld urenlang een kookboek, een kinderboek en een telefoonboek voorgelezen. Alles om de stemming maar uit te stellen. In de tussentijd kan de Senaat ook moeilijk over andere onderwerpen praten. Dit proces staat is beter bekend onder de naam “Filibuster”. Er zijn 60 van de honderd stemmen nodig om een Filibuster te stoppen.

Er zijn uitzonderingen op het proces van de Filibuster. Een belangrijke uitzondering is de stemming over belastingen, overheidsuitgaven en het schuldplafond van de federale overheid, de zogenaamde ‘Reconcilitation Bills’. Elk van deze onderwerpen kan middels een ‘Reconciliation Bill’ één keer per jaar met een gewone meerderheid in de Senaat worden aangenomen. De voorwaarden waaraan moet worden voldaan om opgenomen te kunnen worden in een ‘Reconciliation Bill’ zijn echter behoorlijk complex. In ieder geval moet er een directe relatie zijn met de begroting. Een bekend voorbeeld van een wet welke is aangenomen onder een ‘Reconciliation’ procedure is de ‘Affordable Care Act’ van President Obama.

Aanvullend kan de Senaat zelf met een gewone meerderheid de regels van de Filibuster aanpassen. Dit is recent ook gebeurt. De Democraten hebben in 2013 de regels aangepast voor alle presidentiële benoemingen, behalve voor benoemingen van het Hooggerechtshof. Denk hierbij aan benoemingen van het kabinet van de President. De Republikeinen voegden hier in 2017 benoemingen van de President voor het Hooggerechtshof aan toe. Het zal niemand zijn ontgaan dat President Trum hier veel gebruik van heeft gemaakt met de benoemingen van Neil Gorsuch, Brett Kavanaugh en Coney Barret.

Het goedkeuren van benoemingen door de President is een van de belangrijkste unieke taken van de Senaat. Het Huis van afgevaardigden speelt hierbij geen rol. Opperrechters konden daarom door de Republikeinen worden benoemd zonder een meerderheid in het Huis van afgevaardigden. Een ander belangrijke unieke taak van de Senaat is het goedkeuren van internationale verdragen. Dit gebeurt met twee derde meerderheid. Tot slot is het laatste woord bij een impeachment procedure ook aan de Senaat. Voor het schuldig bevinden is ook een twee derde meerderheid nodig.

De Senaat meerderheidsleider bepaalt welke wetten ter stemming worden voorgelegd. De partij met de meeste zetels mag iemand voor deze positie nomineren. Momenteel is de Republikein Mitch McConnell de meerderheidsleider in de Senaat. De tijd van het voorlezen van kookboeken is echter voorbij. De dreiging van een Filibuster is tegenwoordig al voldoende afschrikwekkend. Als het duidelijk is dat er minder dan 60 stemmen voor een wetsvoorstel te vinden zijn, dan wordt het voorstel simpelweg niet voorgelegd aan de Senaat. En zelfs als er wel 60 Senatoren voor een wetsvoorstel zijn, dan nog moet de Senaats- meerderheidsleider het er mee eens zijn, hij bepaalt namelijk welke wetten ter stemming worden voorgelegd.

Wat verandert er voor Biden nu de Democraten de meerderheid hebben in de Senaat?

Nu de Democraten een meerderheid in de Senaat hebben bemachtigd zullen de Democraten ook de nieuwe meerderheidsleider in de Senaat kunnen benoemen. Dit zal de Democraat Chuck Schumer worden, hij is nu nog de Democratische minderheidsleider in de Senaat. Dit is van groot belang omdat hij ervoor kan zorgen dat belangrijke wetgeving ter stemming wordt voorgelegd. De meerderheid in de Senaat zorgt er ook voor dat Biden zijn kabinetsleden kan uitkiezen zonder bang te hoeven zijn dat de Senaat de benoeming zal afkeuren. Ook kunnen de Democraten net als Trump drie keer tijdens zijn Presidentschap heeft gedaan - opperrechters benoemen als er een positie vacant komt. In principe is het een aanstelling voor het leven, maar er zijn opperrechters die mogelijk met pensioen willen.

De meerderheid in het Huis en de Senaat betekent niet dat de Democraten al hun plannen kunnen doordrukken. Daar is een meerderheid in de Senaat van in principe 60% voor nodig. Wel zullen de Democraten kunnen bekijken welke onderdelen van hun beleid mogelijk kunnen worden opgenomen in zogenaamde ‘Reconciliaition Bills’. Doordat deze dergelijke wetgeving met een gewone meerderheid wordt aangenomen kunnen de Democraten deze wel doordrukken. De mogelijkheden om deze route te gebruiken zijn echter wel beperkt. Ook is de krappe meerderheid in de Senaat en het Huis natuurlijk ook een aandachtspunt. Zeker in het Huis waar elke twee jaar verkiezingen worden gehouden en de afgevaardigden zeer lokaal worden verkozen, is het nog maar de vraag of de Democraten altijd als één blok zullen opereren.

Tot slot heeft Biden ook nog andere instrumenten tot zijn beschikking om beleid te veranderen, namelijk door gebruik te maken van zogeheten ‘executive orders. Voor deze besluiten is geen goedkeuring nodig van het Huis en de Senaat. Hier vallen bijvoorbeeld besluiten onder met betrekking tot handel (niet onbelangrijk gezien de handelsspanningen met China), het uitgeven van niet gespendeerde middelen van het eerste stimuleringspakket, regelgeving t.a.v. financiële markten en consumentenbescherming. Ook zou de President de belastingdienst beter kunnen bemensen. Hierdoor zouden er meer audits kunnen worden uitgevoerd op belastingaangiften van personen met hoge inkomens. Dit zou in de praktijk kunnen leiden tot een hogere effectieve belastingafdracht van de superrijken zonder de belastingtarieven (wetgevend) te hoeven verhogen.