Biden zal moeite hebben om alle Democratische plannen uit te voeren, maar er is één lichtpuntje: Het kan economisch alleen maar beter worden

Jonathan van der Heijden: 6 December, 2020

Januari 2021 zal President Elect Joe Biden als 46ste President van de Verenigde Staten worden geïnstalleerd. Het zal geen gemakkelijk begin zijn voor de aankomende President. Zo heeft de Democratische partij sterke wensen om de gezondheidszorg aan te pakken, het onderwijs te verbeteren, de infrastructuur te moderniseren, de ongelijkheid te verminderen en het verdeelde land weer bij elkaar te brengen. Voor het uitvoeren van deze agenda is zowel geld nodig, alsook politieke steun. Tegelijkertijd zal President Elect Biden bij zijn aantreden worden geconfronteerd met een gezondheidscrisis, een economische crisis en een klimaatcrisis. Hoe ziet de startpositie van President Elect Biden eruit op financieel/economisch en politiek gebied en hoe verhoudt deze zich tot die van President Trump in 2016? Wat zijn de vooruitzichten en wat betekent dat voor het verwezenlijken van de democratische plannen?

De Amerikaanse economie herstelt zicht van ongekende krimp

Startpositie en ontwikkeling onder President Trump

Toen President Trump begin 2017 President werd, lag de economie er goed bij. Tot de Corona-pandemie uitbrak groeide de reële economie rond de 2-3% per jaar. De werkloosheid daalde van rond de 4.5% aan het begin van 2017 tot 3.5% voor het uitbreken van de Corona-pandemie. Als gevolg van de Corona-pandemie kromp de Amerikaanse reële economie (op jaarbasis) met een ongeëvenaarde 31% in het tweede kwartaal van 2020. De werkloosheid schoot hierdoor omhoog tot boven de 14%. Deze ontwikkelingen zijn hiermee een stuk heftiger dan tijdens de financieel economische crisis van 2008-2009. Hoewel de Amerikaanse economie zich deels hersteld heeft van de enorme krimp in het tweede kwartaal is de economie nog niet terug op het niveau van voor de crisis en ligt de werkloosheid met rond de 7% ook nog steeds een stuk hoger.

Startpositie en vooruitzichten onder President Elect Biden

Ongeacht eventuele nieuwe stimuleringsmaatregelen en het beschikbaar komen van een vaccin, zal het nog wel even duren voordat de Amerikaanse economie weer op het niveau van voor de Corona-pandemie zal terugkeren. Een positieve kant van het stokje overnemen net na een economische dip is dat het vanaf hier alleen maar beter kan gaan. De meest recente raming van het IMF laat een geleidelijk herstel van de economie zien. De economie zal naar verwachting ergens in 2022 weer op het pre-Corona niveau zitten. De werkloosheid ontwikkelt zich in lijn met de economie naar verwachting ook positief, maar zal volgens de IMF-voorspellingen van Oktober 2020 naar verwachting nog niet terugkeren op het niveau van voor de Corona-pandemie. De nieuwe golf aan Corona gevallen zal de Amerikaanse economie in het vierde kwartaal van 2020 en het begin van 2021 in ieder geval geen goed doen. Een tweede groot stimuleringspakket zou de Amerikaanse economie kunnen helpen zich sneller te herstellen.

Schuld en tekort Amerikaanse overheidsfinanciën ongekend hoog

Startpositie en ontwikkeling onder President Trump

Hoewel de economie er goed voor stond bij het aantreden van President Trump nam het overheidstekort ook voordat de Corona-pandemie uitbrak elk jaar verder toe. Dat de toename van het tekort niet het gevolg was van slechte economische ontwikkelingen is te zien aan de ontwikkeling van het structurele saldo. Als er economische tegenwind zou zijn, dan zou het overheidssaldo bijvoorbeeld automatisch verslechteren doordat er minder belastinginkomsten binnenkomen en uitgaven aan werkloosheid stijgen. Het structurele saldo corrigeert voor deze economische ontwikkelingen. Het structurele saldo laat echter een soortgelijke ontwikkeling zien als het nominale begrotingstekort. Dit is natuurlijk niet verassend want eerder hadden we al gezien dat het voor de Corona-pandemie economisch relatief goed ging. Het begrotingsbeleid van de Amerikaanse overheid kan onder President Trump dan ook als expansief en pro-cyclisch (de conjunctuur versterkend) worden gezien. De overheidsschuld nam dan ook toe tot bijna 109% van het BBP in 2019. Door het uitbreken van de Corona-pandemie verslechterde het overheidstekort in rap tempo. Dit komt niet alleen door de enorme economische krimp in 2020, maar ook door het relatief grote stimuleringspakket van de Amerikaanse overheid. Als gevolg hiervan is het de verwachting dat de overheidsschuld in 2020 uit zal komen rond de 130% BBP.

Startpositie en vooruitzichten onder President Elect Biden

President Elect Biden zal zijn Presidentschap beginnen met een voor de VS ongekende hoge schuld van ruim 130% BBP en een overheidssaldo, welke - in lijn met de nasleep van de economische crisis - nog lang in het rood zal staan. De voorspellingen van het IMF geven aan dat bij ongewijzigd beleid de nieuwe President zijn hele Presidentschap een relatief groot overheidstekort zal noteren en de overheidsschuld verder oploopt tot richting de 140% BBP. Hoe de tekorten en schuld zich precies zullen ontwikkelen hangt uiteindelijk af van zowel de economische ontwikkelingen als het beleid van de toekomstige President. Veel van de plannen van de Democraten zullen naar verwachting in eerste instantie een aanvullende verslechtering betekenen van het overheidssaldo. Zo willen de Democraten extra geld uitgeven aan met name onderwijs, infrastructuur en gezondheidszorg. Dit zou dan (deels) gefinancierd worden door hogere belastingen op bedrijven en Amerikanen met een hoog inkomen. Volgens het Penn Wharton Budget model (klik hier) zal het uitvoeren van de hele agenda van President Elect Biden over een periode van 10 jaar leiden tot hogere inkomsten van 3.375 biljoen dollar en zullen de uitgaven stijgen met 5.37 biljoen dollar. Het effect op de economie is positief waardoor de schuld als percentage van het BBP iets zal afnemen.

Ruimte voor verder ondersteunend monetair beleid beperkt

Startpositie en ontwikkeling onder President Trump

Aan het begin van Trumps Presidentschap lag de rente van de Federal Reserve (FED) op slechts 0.5%. Deze lage rente was nog het gevolg van de financieel-economische crisis in 2008-2009. In lijn met de economische ontwikkelingen – en tot ongenoegen van de President - verhoogde de Federal Reserve de rente geleidelijk tijdens de eerste twee jaar van Trumps’ Presidentschap tot rond de 2.5%. De President vond dat het verhogen van de rente slecht was voor de economische activiteit. De FED was echter vooral van mening dat er gevaar was van een te hoge inflatie die boven de doelstelling van 2% lag. Al voor het uitbreken van de Corona-pandemie verlaagde de FED de rente al gedeeltelijk omdat de economie minder hard groeide en de inflatie tegelijkertijd ook afnam. Door de Corona-pandemie zag de FED zich genoodzaakt om de rente snel tot bijna 0% te verlagen om zodoende de economie te ondersteunen. Daarnaast ondersteunt de FED het functioneren van de Financiële Markten, bijvoorbeeld door – onder voorwaarden - direct leningen te verstrekken aan bedrijven en lagere overheden zoals Staten en gemeenten. Ook worden banken verder gestimuleerd om geld uit te lenen door het tijdelijk versoepelen van de kapitaaleisen voor banken.

Startpositie en vooruitzichten onder President Elect Biden

Als gevolg van het verlagen van de rente tot nagenoeg 0% heeft de FED momenteel minder instrumenten om monetair nog verder de economie te ondersteunen. Het valt in ieder geval te verwachten dat de rente nog een tijd niet zal worden verhoogd waardoor ook de rente voor huishoudens en bedrijven voor een langere tijd laag zullen zijn. Ook zal de FED de maatregelen die genomen zijn om de werking van de Financiële Markten te ondersteunen voortzetten. Mogelijk dat deze maatregelen nog enigszins kunnen worden uitgebreid. Zo kunnen de vereisten om gebruik te kunnen maken van een aantal maatregelen worden aangepast zodat meer financiële instellingen en bedrijven aanspraak kunnen maken op de nieuwe regelingen of kan het totaal dat de FED beschikbaar heeft voor leningen worden verhoogd.

De Amerikaanse Politiek verdeeld

Startpositie en ontwikkeling onder President Trump

President Trump won de presidentiële verkiezingen in 2016 met 306 van de 538 kiesmannen. De ruime meerderheid van kiesmannen was ook terug te zien in het Huis van afgevaardigden waar de Republikeinen met 241 van de 435 een ruime meerderheid behaalden in 2016. Ook in de Senaat behaalde de Republikeinen een meerderheid met 52 van de 100 zetels. De eerste twee jaar had President Trump dan ook de mogelijkheid om een aantal van zijn verkiezingsbeloftes in te lossen. Hoewel de Republikeinen 2 jaar later tijdens de 2018 verkiezingen hun meerderheid in de Senaat iets wisten uit te breiden, verloren zij hun meerderheid in het Huis van afgevaardigden. Sinds 2018 werd het dan ook veel lastiger voor President Trump om belangrijke verdere wetgevende stappen te zetten. De eindeloze en nog steeds voortdurende discussies over de grootte en kenmerken van stimuleringsmaatregelen om de gevolgen van de Corona-pandemie het hoofd te bieden zijn hier een goed voorbeeld van.

Startpositie en vooruitzichten onder President Elect Biden

Hoewel er nog steeds geen definitieve uitslag is van de Presidentsverkiezingen zal President Elect- Biden in januari 2021 als 46ste President van de Verenigde Staten worden geïnstalleerd. Ook hebben de Democraten – zij het minimaal – de meerderheid in het Huis van afgevaardigden behouden. Pas in januari weten we de definitieve uitslag in de Senaat. In Georgia zijn nog 2 zetels te verdelen. Als beiden naar de Democraten gaan dan is de verdeling in de Senaat 50-50 waardoor de doorslaggevende stem van de democratische vice-President Kamala Harris doorslaggevend zal zijn. De kans is echter reëel dat de Democraten geen meerderheid in de Senaat zullen bemachtigen. Over twee jaar – bij de tussentijdse verkiezingen – zijn er weer nieuwe kansen voor de Democraten om een meerderheid in het Huis en de Senaat te bemachtigen. Uiteraard kan het ook zo zijn dat de Democraten hun meerderheid in het Huis kwijtraken aan de Republikeinen.

Uitvoering van de agenda van President Elect Biden: Een verandering van beleid, maar naar verwachting niet waar de (progressieve) Democraten op hadden gehoopt

President-Elect Biden zal zich eerst genoodzaakt zien om de gevolgen van de Corona-pandemie aan te pakken. Naar verwachting zal er wel een nieuw stimuleringspakket worden gevormd, zij het dat deze minder groot zal zijn dan de Democraten oorspronkelijk in gedachte hadden. Met een nieuw stimuleringspakket, het vooruitzicht van een werkend vaccin en een ondersteunend monetair beleid zal de Amerikaanse economie zich naar verwachting positief ontwikkelen. De hoge staatsschuld zal echter voor met name de Republikeinen een belangrijke reden zijn om de overheidsuitgaven niet significant te willen verhogen.

Voor het uiteindelijk doorvoeren van de Democratische agenda zijn de verkiezingen in Georgia dan ook een eerste echte test. Als er geen meerderheid in de Senaat wordt behaald, zal een groot deel van de Democratische plannen niet met wetgeving kunnen worden vormgegeven. De Senaat zal dan naar verwachting – mede gezien de opgelopen staatsschuld – niet geneigd zijn hogere tekorten toe te staan om de plannen te financieren. Belastingverhogingen om de plannen te financieren zijn voor de Republikeinen uiteraard ook geen optie. Echter, zelfs als de Democraten wel een (minimale) meerderheid in de Senaat weten te bemachtigen zullen zij niet zonder meer hun agenda kunnen doordrukken. Naast het feit dat alle Democraten altijd voor een voorstel moeten stemmen (wat voor senatoren die hun positie moeten verdedigen bij de volgende verkiezingen niet altijd wenselijk zal zijn), kunnen Republikeinen ook proberen voorstellen door middel van de zogeheten ‘filibuster’ (het in de Senaat eindeloos praten over een wetsvoorstel om een stemming te voorkomen) te blokkeren.

Naast wet en regelgeving heeft de President echter ook andere instrumenten tot zijn beschikking om beleid te veranderen door gebruik te maken van zogeheten ‘executive decisions’. Voor deze besluiten is geen goedkeuring nodig van het Huis en de Senaat. Hier vallen bijvoorbeeld besluiten onder met betrekking tot handel (niet onbelangrijk gezien de handelsspanningen met China), het uitgeven van niet gespendeerde middelen van het eerste stimuleringspakket, regelgeving t.a.v. financiële markten en consumentenbescherming. Ook zou de President de belastingdienst beter kunnen bemensen. Hierdoor zouden er meer audits kunnen worden uitgevoerd op belastingaangiften van personen met hoge inkomens. Dit zou in de praktijk kunnen leiden tot een hogere effectieve belastingafdracht van de superrijken zonder de belastingtarieven (wetgevend) te hoeven verhogen.

De stappen die zullen worden gezet – met of zonder meerderheid in de Senaat - zullen naar verwachting te beperkt zijn voor de progressieve achterban van de Democraten. Het zal dan ook spannend worden wat de progressieve kiezers over twee jaar bij de tussentijdse verkiezingen zullen doen. Een stem op de Republikeinen zal het niet worden, maar mogelijk zal hun animo om te gaan stemmen een stuk lager liggen. Tegelijkertijd zal het economisch een stuk beter gaan dan aan het begin van het Presidentschap. Meestal is dat een goede basis voor winst tijdens verkiezingen.