Briefstemmen: Wat kan worden geleerd van het lage afwijzingspercentage in Amerikaanse staten?

Jonathan van der Heijden: 20 April, 2021

• Tijdens de afgelopen verkiezingen in Nederland konden kiezers van 70 jaar en ouder voor het eerste per brief stemmen.
• Een relatief hoog percentage (tussen de 4% en 6%) van de per brief uitgebrachte stemmen is niet meegeteld. De belangrijkste reden voor dit hoge percentage blijkt het niet meesturen van de ‘stempluspas’.
• Ook in de Verenigde Staten was er een grote angst dat het aantal ongeldig verklaarde stemmen bij de Presidentsverkiezingen van 2020 flink zou toenemen. Immers, ook in de Verenigde Staten waren er een stuk meer Amerikanen die door COVID-19 de mogelijkheid kregen aangeboden per brief hun stem te kunnen uitbrengen.
• De van tevoren ingegeven vrees is uiteindelijk niet uitgekomen. Sterker nog, een eerste analyse van FiveThirtyEight toont aan dat - in bijna alle staten waar tot nu toe data van beschikbaar is – een verbetering is opgetreden in het percentage afgewezen stemmen. In bijna alle staten ligt het percentage afgewezen stemmen ruim onder de 1%.
• Het zou goed zijn als de evaluatie van de afgelopen Nederlandse verkiezingen door Binnenlandse Zaken vooral ook kijkt naar het succes van het briefstemmen in verschillende Amerikaanse staten. Zo is het in de VS bijvoorbeeld mogelijk dat kiezers hun fout na het opsturen van de briefstem nog kunnen herstellen. Als dat ook in Nederland mogelijk was geweest zou het percentage niet meegetelde briefstemmen een stuk lager zijn geweest.

In Nederland lag het aantal niet meegetelde briefstemmen bij de afgelopen verkiezingen met 4-6 procent erg hoog

Eerder schreef ik al dat het stemmen per brief – indien goed vormgegeven – vooral veel voordelen heeft (klik hier). Het uitbreiden van het stemmen per brief kan namelijk leiden tot een hoger opkomstpercentage, lagere kosten voor het organiseren van verkiezingen en een grotere tevredenheid onder de inwoners over het stemproces. Een vlekkeloos stemproces per brief tijdens de afgelopen Tweede Kamer verkiezingen zou dan ook de deur openzetten naar een bredere uitrol bij volgende verkiezingen.

De eerste ervaringen met het stemmen per brief in Nederland lijken helaas niet positief. Het aantal door de Kiesraad vastgestelde ongeldig verklaarde stemmen was met een percentage van 0,29% zeer beperkt. Echter, vlak na de verkiezingen bleek dat er vooral veel briefstemmen niet zijn meegeteld. Uit de beantwoording van schriftelijke vragen gesteld door voormalig Kamerlid Van Otterloo (50PLUS) over briefstemmen blijkt dat het percentage van briefstemmen die niet zijn meegeteld waarschijnlijk ligt tussen de 4% en de 6%. Hierbij wordt in dezelfde beantwoording aangegeven dat de kans op fouten bij briefstemmen in algemene zin groter is dan bij het stemmen in het stemlokaal. Gewezen wordt op het percentage ongeldige stemmen in Oostenrijk, waar het percentage ongeldige stemmen bij de laatste verkiezing rond de 5,7% bedroeg en het Verenigd Koninkrijk waar het percentage ongeldige stemmen bij de introductie van briefstemmen om en nabij de 4% bedroeg.

Hoewel het stemmen per brief van tevoren (beperkt) was getest, zijn er uiteindelijk dus toch veel stemmen “verloren” gegaan. De meest gemaakte fout was het niet meesturen van de ‘stempluspas’. In sommige gevallen was de ‘stempluspas’ samen met het stembiljet in de dichtgemaakte stembiljet-envelop beland. Om dit laatste probleem te verhelpen werd nog tijdens de verkiezingen de regels veranderd. Gemeenten mochten ook de stembiljet-envelop openen om te kijken of een stempluspas per ongeluk daarin was gestopt. Als deze aanpassing niet was doorgevoerd lag het aantal niet meegetelde briefstemmen naar verwachting nog eens 1-2 procentpunt hoger.

In de VS lag het percentage niet meegetelde briefstemmen bij de afgelopen Presidentsverkiezingen ruim onder de 1 procent (en in sommige staten zelfs slechts 0,1%)

Ook in de Verenigde Staten was er een grote angst dat het aantal ongeldig verklaarde stemmen bij de Presidentsverkiezingen van 2020 flink zou toenemen. Immers, ook in de Verenigde Staten waren er een stuk meer Amerikanen die door COVID-19 de mogelijkheid kregen aangeboden per brief hun stem te kunnen uitbrengen. Studies toonden aan dat kiezers die voor een eerste keer per brief stemmen een veel grotere kans hebben dat hun stem wordt afgewezen. De van tevoren ingegeven vrees is uiteindelijk niet uitgekomen. Sterker nog, een eerste analyse van FiveThirtyEight toont aan dat - in bijna alle staten waar tot nu toe data van beschikbaar is – een verbetering is opgetreden in het percentage afgewezen stemmen. Tabel 1 geeft een overzicht van het percentage afgewezen stemmen tijden de presidentsverkiezingen van 2016 en 2020. In bijna alle staten ligt het percentage afgewezen stemmen ruim onder de 1%. Hier steken de Nederlandse, Oostenrijkse of Britse afwijzingspercentages toch wel erg schril tegen af.

Tabel 1: Percentage niet meegetelde briefstemmen in verschillende Amerikaanse staten bij de Presidentsverkiezingen van 2016 en 2020

Bron: fivethirtyeight, Ballotpedia en state election offices

Waarom lag het percentage niet meegetelde briefstemmen in de Amerikaanse staten in 2020 lager dan in 2016?

Minder te laat ontvangen stemmen

Een van de belangrijkste redenen voor het niet meetellen van ingestuurde briefstemmen is dat de stem te laat werd ontvangen door het kieskantoor. Als een briefstem niet voor de door de staat vastgestelde deadline binnen is dan wordt deze niet meer meegeteld. Bij de 2020 Presidentsverkiezingen hebben veel staten dan ook vooral gewerkt aan het informeren van de kiezers om tijdig de briefstem in te sturen. Ook hebben een aantal staten de regels aangepast. Zo werden briefstemmen bijvoorbeeld ook meegeteld als deze na de verkiezingsdag binnenkwamen, zolang uit de poststempel maar bleek dat de stem voor de verkiezingsdag was verzonden.

Een andere belangrijke reden voor minder te laat ontvangen stemmen is dat veel staten de mogelijkheid voor het gebruik maken van een drop-off box hebben geïntroduceerd of verruimd. Als kiezers zelf hun stem in een drop off box dicht bij hen in de buurt kunnen afleveren, dan treedt er ook geen vertraging meer op door het postbedrijf. Tot slot hadden ook een aantal staten hun verstuurde briefstemenveloppen voorzien van een handige barcode zodat de postservice ze snel kon herkennen en verwerken.

Minder fout ingevulde briefstemmen en mogelijkheid tot herstel

Niet alleen te laat ingestuurde stembrieven worden niet meegeteld. Ook in de VS worden er fouten gemaakt bij het invullen en opsturen van het stemmen per brief. Om aan de voorkant te voorkomen hebben veel staten veel energie gestopt in de vormgeving van de enveloppen en formulieren die moeten worden ondertekend. Veel staten werkten bijvoorbeeld samen met het Center for Civic Design, een organisatie die erop gericht is om de interactie tussen overheid en burger zo soepel mogelijk te laten verlopen. Staten gebruikten bijvoorbeeld de templates van enveloppen en formulieren van het CCD (‘Operation Envelope’). Deze templates proberen de kiezer ‘journey’ zo eenvoudig mogelijk te maken, bijvoorbeeld door helder taalgebruik, het gebruiken van kleuren voor de verschillende enveloppen/formulieren, duidelijke markeringen waar getekend moet worden etc. Daarnaast geeft het CCD ook adviezen, bijvoorbeeld over het design van drop off boxen en kiezersinformatie op websites.

Uiteraard kan er ondanks duidelijke vormgeving en uitleg nog steeds iets misgaan bij het opsturen van een briefstem. In veel staten worden kiezers in staat gesteld hun fout achteraf te herstellen als er iets is misgegaan bij het briefstemmen, bijvoorbeeld een vergeten handtekening of een verkeerd formulier is meegestuurd. Dit gebeurt bijvoorbeeld door de kiezer een brief te sturen of op te bellen. De kiezer kan dan vervolgens zijn of haar fout tijdig herstellen. Door technologische vooruitgang wordt dit proces steeds efficiënter. In Colorado bijvoorbeeld is een belangrijke reden voor het afwijzen van een briefstem dat de handtekening niet voldoende lijkt op de handtekening die bekend is bij de instanties. Met name de briefstem van jongeren wordt hierdoor vaak afgewezen. Dit jaar kreeg de kiezer in een dergelijk geval een SMS met een link waarmee de kiezer zijn of haar handtekening kon uploaden en zodoende de fout gemakkelijk kon herstellen.

Conclusie: Laten we het briefstemmen in Nederland niet afserveren maar ons richten op het doorvoeren van verbeteringen

De gang van zaken bij de afgelopen verkiezingen in Nederland zullen worden geëvalueerd. Het zou goed zijn als de evaluatie van de Nederlandse verkiezingen door Binnenlandse Zaken vooral ook kijkt naar het succes van het briefstemmen in verschillende Amerikaanse staten. Het hoge percentage niet meegetelde briefstemmen in Nederland kwam vooral door fouten in het opsturen van de briefstem (in het bijzonder het niet meesturen van de ‘stempluspas’). Ervaringen in Amerikaanse staten laten zien dat het mogelijk is kiezers hun fout te laten herstellen. Als dat ook in Nederland mogelijk was geweest had het percentage niet meegetelde briefstemmen een stuk lager kunnen liggen. Ook gebruikten een flink aantal Amerikaanse staten gedragswetenschappelijke inzichten om het stemmen per brief zo begrijpelijk mogelijk in te richten. Hiermee kun je van tevoren al veel problemen voorkomen.